အကုသိုလ်တရားသုံးပါး (သက္ကတ- ထရီဝိṣa ; တိဗက်- တူးဂဆမ်) သို့မဟုတ် အကျင့်ပျက်ပြားမှုသုံးပါး (သက္ကုဆလ-မုလာ ၊ ပါဠိ- အkusala-mūla) ဟူသော အရင်းခံစိတ် (၃)ပါးကို ရည်ညွှန်း၍ အခြားသော စိတ်အခြေအနေ (သို့) kleshas၊ ကိလေသာ သည် စိတ်ကို တိမ်မြုပ်စေပြီး အန္တရာယ်ရှိသော လုပ်ရပ်များကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ပညာရှိရဟန်းတို့သည် အမြစ်အကုသိုလ်သုံးပါး၏ အဖျက်စွမ်းအားကို ရှည်ကြာစွာ နားလည်သဘောပေါက်ကြပြီး နောက်ဆက်တွဲ သာမညကံများ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။
ဤအဓိက ကိလေသာ (သို့) စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကျင့်ပျက်ပြားခြင်းသုံးမျိုးမှာ-

Prastilak, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
သမ္မာကျမ်းစာတွင်ဖော်ပြထားသော ကိလေသာ နှင့်တဏှာ၏သံသရာ
သမ္မာကျမ်းစာက ဤတူညီသောထိုးထွင်းသိမြင်မှုကို တပ်မက်မှုဖြစ်စေသော အပြစ်နှင့်သေခြင်းသို့ရောက်စေသည်ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။ သမ္မာကျမ်းစာတွင် ယေရှုခရစ်၏ညီ ယာကုပ်က ဤသို့ရေးသားခဲ့သည်–
၁၄ မိမိတပ်မက်သောစိတ် ဆွဲငင်ဖြားယောင်းခြင်းကို ခံသောသူမည်သည်ကား၊ အပြစ်သွေးဆောင်ခြင်းသို့ ရောက်တတ်၏။ ၁၅ တပ်မက်သောစိတ်သည် ပဋိသန္ဓေယူ၍ ဒုစရိုက်ကိုဖွားတတ်၏။ ဒုစရိုက်သည်လည်း ပြည့်စုံလျှင် သေခြင်းကို ဖွားတတ်၏။
ယာကုပ် ၁:၁၄-၁၅
ယာကုပ်သည် လူအားလုံး တွေ့ကြုံနေရသည့် တူညီစွာလည်ပတ်နေသော စက်ဝန်းကိုဖော်ပြသည်။ မကောင်းသော တပ်မက်မှု (သို့) တဏှာသည် ဒုစရိုက်ကို ဖြစ်စေသော အကျင့်ကိုဖြစ်စေပြီး သေခြင်းသို့ ပို့ဆောင်ခြင်းကို ဦးတည်လာ၏။
ကိလေသာ နှင့် တဏှာ၏မူလအစ
ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အခြေခံကျသော ထိုးထွင်းသိမြင်မှု တစ်ခုမှာ ပရတီတိယာစမုတ်ပဒါန – ဖြစ်စဉ်အားလုံးသည် ယခင်ဖြစ်စဉ်များမှ ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ သို့ဆိုလျှင် တဏှာ၊ မကောင်းမှု နှင့် သေခြင်းတို့ကို ဖြစ်ပေါ်စေသော ဤပျက်စီးတတ်သော စိတ်၏ ချုပ်ကိုင်မှုအောက်၌ ယနေ့ ကျွန်ုပ်တို့သည် အဘယ်အရာ ဖြစ်ပေါ်လာသနည်း။

အချို့သော ဖြစ်စဉ်များသည် တည်ဆဲရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ နိယာမများကြောင့် ရိုးရိုးရှင်းရှင်း ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ဒြပ်ဆွဲအားသည် လက်ရှိဥပဒေဖြင့် အရာဝတ္ထုများ၏ ရွေ့လျားမှုနှင့်ပတ်သက်၍ ကျွန်ုပ်တို့မြင်တွေ့နေရသည့်အရာများစွာကို ရှင်းပြပေးသည့် အဆိုပါဥပဒေရပ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ယခင်သမိုင်းဖြစ်ရပ်များကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် အခြားဖြစ်ရပ်များ၊ ဤနေရာတွင် ဥပမာအားဖြင့်၊ ကျွန်ုပ်တို့သည် ယနေ့ခေတ် အာရှတစ်ခွင်ရှိ ကြီးကျယ်ခမ်းနားသော ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်များကို စစ်တမ်းကောက်ယူခဲ့ပါသည်။ ယနေ့မှာ ဘာကြောင့် တည်ရှိနေသလဲ။ ရှေးယခင်က ပန်းချီဆရာနှင့် လက်သမားအချို့က ဆောက်လုပ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် တည်ရှိပြီး ၎င်းတို့ရှေ့တွင် နေထိုင်သင်ကြား ဆုံးမခဲ့သော ဂေါတမဗုဒ္ဓ၏ အမွေအနှစ်ကြောင့် ဆောက်လုပ်ရန် ရည်မှန်းထားခြင်းဖြစ်သည်။ ဂေါတမမြတ်စွာဘုရားရှင်၏ အဖြစ်အပျက်များနှင့် ဘဝမှတ်တမ်းများက ယနေ့ခေတ် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်များ တည်ရှိနေခြင်းကို ကျွန်ုပ်တို့အားလုံး မြင်နေရကြောင်း ရှင်းပြပါသည်။
… သမ္မာကျမ်းစာမှ
အလားတူပင်၊ ကျွန်ုပ်တို့သည် အကုသိုလ်တရားသုံးပါးနှင့် အခြားထွက်ပေါ်လာသည့် ကိလေသာ တို့၏ ဖြစ်ရပ်များကို တွေ့ကြုံရသည့်အကြောင်းရင်းမှာ သမိုင်းအစတွင် ကြေကွဲဖွယ်ဖြစ်ရပ်တစ်ခု၏ အကျိုးဆက်ဖြစ်ကြောင်း သမ္မာကျမ်းစာက ရှင်းပြထားသည်။ ဘုရားသခင်သည် သူ၏ပုံသဏ္ဍာန်နှင့်အညီ လူကိုဖန်ဆင်းထား ပုံကို ကျွန်ုပ်တို့မြင်တွေ့ခဲ့ပြီး၊ ထို့ကြောင့် သူ့အား လွတ်လပ်စွာရွေးချယ်ခွင့်ကို ပေးစွမ်းနိုင်ခဲ့သည်။ လူကို နာခံမှုရှိရှိ လွတ်လပ်စွာ ချစ်စေလိုသောကြောင့် ဘုရားသခင်သည် ဤချစ်ခြင်းမေတ္တာနှင့် နာခံမှုကို လူသားများရှေ့တွင် စမ်းသပ်မှုတစ်ခု ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သမ္မာကျမ်းစာက ဖော်ပြသည်မှာ –
၁၅ ထိုအခါ ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင်သည် လူကိုယူ၍ ဧဒင်ဥယျာဉ်ကို ပြုစုစောင့်ရှောက်စေခြင်းငှာ ထားတော်မူ၏။ ၁၆ ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင်ကလည်း၊ ကောင်းမကောင်းကို သိကျွမ်းရာအပင်မှတစ်ပါး၊ ထိုဥယျာဉ်၌ ရှိသမျှသောအပင်တို့၏အသီးကို သင်သည်စားရသောအခွင့်ရှိ၏။ ၁၇ ထိုအပင်၏အသီးကိုကား မစားရ။ စားသောနေ့တွင် ဧကန်အမှန်သေရမည်ဟု လူကိုပညတ်ထားတော်မူ၏။
ကမ္ဘာဦး ၂:၁၅-၁၇
ဘုရားသခင်သည် တန်ခိုးကြီးသော နာမ်ဝိညာဉ်များစွာရှိသည့် ရူပစကြာဝဠာကို စေတီတော်အဖြစ်လည်း ဖန်တီးခဲ့သည်။ ဦးဆုံးက ဖန်တီးထားသော စိတ်ဝိဉာဉ်ဟာ သူ၏ကြီးမြတ်သောတန်ခိုးနှင့် လှပမှုကြောင့် ဂုဏ်ယူစရာ ဖြစ်လာသည်။ သူသည် ဘုရားသခင်ကို ဆန့်ကျင်ရန် ရွေးချယ်ခဲ့ပြီး ဘုရားသခင်အတွက် ရန်သူ (သို့) မာရ်နတ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ မာရ်နတ်သည် စကြဝဠာအတွင်းရှိ မျှခြေကို ဖျက်ဆီးရန် စီစဉ်ခဲ့သည်။ ပထမလူသားများကို မနာခံရန် သွေးဆောင်ခြင်းဖြင့် ၎င်းကို စတင်စေခဲ့သည်။ သူ၏စွမ်းအားဖြင့် သူသည် မည်သည့်သတ္တဝါကိုမဆို ထိန်းချုပ်နိုင် (သို့) ပိုင်ဆိုင်နိုင်သည်။ ရှေးဟေဗြဲမှတ်တမ်းတွင် မြွေတစ်ကောင်ကို ချုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။
ကနဦးအဆိပ်များ… လောဘ နှင့် မောဟ

၁ မြွေသည် ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင်ဖန်ဆင်းတော်မူသော မြေတိရစ္ဆာန်တကာတို့ထက် လိမ္မာသည်ဖြစ်၍၊ မိန်းမအား၊ သင်တို့သည် ဥယျာဉ်၌ရှိသမျှသောအပင်တို့၏အသီးကိုမစားရဟု ဧကန်စင်စစ် ဘုရားသခင်မိန့်တော်မူသလောဟု မေး၏။
၂ မိန်းမကလည်း၊ ငါတို့သည် ဥယျာဉ်၌ရှိသောအပင်တို့၏ အသီးကိုစားရသော အခွင့်ရှိ၏။ ၃ ဥယျာဉ်အလယ်၌ရှိသော အပင်၏အသီးကိုကား၊ သင်တို့သည် မကိုင်မစားဘဲ နေကြလော့။ သို့မဟုတ်သေမည်ဟု ဘုရားသခင် အမိန့်တော်ရှိသည်ဟု မြွေအားဆို၏။
၄ မြွေကလည်း၊ သင်တို့သည် ဧကန်အမှန်သေရမည်မဟုတ်။ ၅ အကြောင်းမူကား၊ ထိုအသီးကိုစားသောနေ့၌ သင်တို့သည် မျက်စိပွင့်လင်းလျက် ကောင်းမကောင်းကိုသိ၍၊ ဘုရားသခင်ကဲ့သို့ ဖြစ်ကြလတ္တံ့သည်ကို၊ ဘုရားသခင်သိတော်မူသည်ဟု မိန်းမအားဆို၏။
၆ ထိုအပင်သည် စားဖွယ်ကောင်းခြင်း၊ အဆင်းလည်းလှခြင်း၊ ပညာတိုးပွားစေလိုသောငှာ၊ နှစ်သက်ဖွယ်သောအပင်ဖြစ်ခြင်းကို မိန်းမသည်မြင်လျှင်၊ အသီးကို ယူ၍စား၏။ မိမိခင်ပွန်းအားလည်းပေး၍ သူသည်လည်းစား၏။
ကမ္ဘာဦး ၃:၁-၆
အကုသိုလ်တရားသုံးပါး၏အစကို ဤနေရာတွင် ကျွန်ုပ်တို့မြင်ရသည်။ တားမြစ်ထားသောသစ်ပင်မှာ –
- ‘စားရန်ကောင်းသည်’
- ‘မျက်စိပသာဒဖြစ်သည်’
- ‘ဉာဏ်ပညာတိုးပွါးစေသည်’
ပထမနှစ်ပါးမှာ လောဘ (သို့) ရမ္မက်တို့၌ တွယ်တာခြင်း ဖြစ်သည်။ ‘ပညာ’ သည် ‘ကောင်းမကောင်းကို သိ၍ ဘုရားသခင်ကဲ့သို့’ ဖြစ်နိုင်သည်ဟု ထင်ယောင်ထင်မှား ဖြစ်စေသည်။ သို့ပေမယ့် ထိုအရာဟာ မောဟ (သို့) မှိုင်းတိုက်ခြင်းသာဖြစ်သည်။
ထို့ကြောင့် ပထမလူသားများသည် ဘုရားသခင်ကို မနာခံဘဲ သွေးဆောင်မှုကို မအောင်မြင်ခဲ့ကြပေ။ ထိုအရာက ဆက်လက်၍။

Joos van Winghe, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
… ဒေါသ ဖြစ်စေခြင်းသို့
၇ ထိုသူနှစ်ယောက်တို့သည် မျက်စိပွင့်လင်း၍၊ မိမိတို့၌ အဝတ်အချည်းစည်းရှိသည်ကို သိမြင်လျှင်၊ မိမိတို့ဝတ်ရန်ဖို့ သင်္ဘောသဖန်းပင်အရွက်တို့ကိုချုပ်စပ်၍ ခါးစည်းကိုလုပ်ကြ၏။
၈ နေဧသောအချိန်တွင်၊ ထိုဥယျာဉ်၌ ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင် ကြွတော်မူသောအသံကို လူလင်မယားတို့သည်ကြားလျှင်၊ အထံတော်မှလွတ်ခြင်းငှာ၊ ဥယျာဉ်အပင်တို့တွင် ပုန်းကွယ်လျက်နေကြ၏။
ကမ္ဘာဦး ၃:၇-၈
သူတို့၏မနာခံမှုကြောင့် ယောက်ျားနှင့်မိန်းမ၏ သဘောသဘာဝသည် ပြောင်းလဲသွားသည်။ တခြားလူတစ်ယောက်ရှေ့မှာ ကိုယ်လုံးတီးဖြစ်နေလို့ ရှက်စရာဟု ခံစားရပြီးကတည်းက တစ်ယောက်ကိုတစ်ယောက် ဆက်ဆံရေးကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ သူတို့၏အဆွေခင်ပွန်းဖြစ်တော်မူသော ဘုရားသခင်သည် ထုံးစံအတိုင်း သူနှင့်အတူရှိတော်မူသောအခါ၊ ဒေါသ (သို့) မနှစ်သက်မှုသည် အချင်းချင်း အပြစ်ကင်းစင်ခြင်း၊ ဆုံးရှုံးခြင်းနှင့် ၎င်းတို့၏ မိတ်ဆွေဟောင်းဖြစ်သည့် ဖန်ဆင်းရှင်ဘုရားသခင်ထံမှ ပုန်းအောင်းခြင်း စသည်တို့ကိုဖြစ်စေခဲ့သည်။ ထိုမှ ဆက်လက်၍။
၉ ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင်ကလည်း၊ သင်သည် အဘယ်မှာရှိသနည်းဟု၊ လူကိုခေါ်တော်မူ၏။
၁၀ လူကလည်း၊ ဥယျာဉ်၌ ကိုယ်တော်၏အသံကို ကျွန်တော်ကြားလျှင်၊ အဝတ်အချည်းစည်းရှိသောကြောင့်၊ ကြောက်၍ ပုန်းလျက်နေပါသည်ဟု လျှောက်လေ၏။
၁၁ ဘုရားသခင်ကလည်း၊ သင်၌ အဝတ်အချည်းစည်းရှိသည်ကို သင်အားအဘယ်သူပြောသနည်း။ မစားရဟု ငါပညတ်သော အပင်၏အသီးကိုစားပြီလောဟု မေးတော်မူ၏။
၁၂ လူကလည်း ကျွန်တော်၌အပ်ပေးတော်မူသော မိန်းမသည် ထိုအပင်၏အသီးကိုပေး၍ ကျွန်တော်စားမိပါသည်ဟု လျှောက်လေ၏။
၁၃ ထာဝရအရှင်ဘုရားသခင်ကလည်း၊ သင်သည် အဘယ်သို့ပြုပြီးသနည်းဟု မိန်းမအားမေးတော်မူလျှင်၊ မိန်းမက မြွေသည် ကျွန်တော်မကိုလှည့်စား၍၊ ကျွန်တော်မသည်စားမိပါပြီဟု လျှောက်လေ၏။
ကမ္ဘာဦး ၃:၉-၁၃

ယခုတွင်လည်း ထိုလူဟာ သူ့လုပ်ရပ်အတွက် တာဝန်မယူပါ။ ထိုမိန်းမကို အပြစ်တင်လျက်၊ ထိုမိန်းမကို သူနှင့်အတူထား၍ ဘုရားသခင်ကိုပင် အပြစ်တင်၏။ မိန်းမက မြွေကို အပြစ်တင်ငည်။ ထို့ကြောင့် ဤပထမမနာခံမှုမှ မောဟ၊ လောဘနှင့် ဒေါသဟူသော အဆိပ်သုံးပါး ရောက်လာသည်။ ၎င်းတို့ထံမှ တာဝန်ငြင်းဆိုခြင်းနှင့် အခြားသူများကို အပြစ်ပုံချခြင်းကဲ့သို့သော နောက်ဆက်တွဲ ကိလေသာ သည် စတင်ခဲ့သည်။ ဥပေက္ခာ၊ တဏှာတို့လည်း ပေါ်ပေါက်လာသည်။
အကုသိုလ်တရားသုံးပါး ပေါ်ပေါက်လညသည်ကို တုံ့ပြန်ခြင်း
ဤအချိန်တွင် ရန်သူမာရ်နတ်သည် ဖန်ဆင်းရှင်ဘုရားသခင်ကို အနိုင်ယူသွားပုံရသည်။ ကိလေသာ အဆိပ်များကို ငြိမ်းချမ်းသောကမ္ဘာထဲသို့ လွှတ်ချခဲ့သည်။ ဥယျာဉ်၌ ပေါက်ရောက်သော ကမ္မဇရုပ်တို့မှ လည်းကောင်း၊ ဖန်ဆင်းရှင် ဘုရားသခင် ပေးတော်မူသော တုံ့ပြန်မှု နှစ်ခုမှလည်းကောင်း၊ သံသရာစက်ဝန်း တစ်ခုလုံး ထွက်ပေါ်လာ၏။ သို့သော် လွတ်မြောက်ရေးလမ်းကြောင်းကိုလည်း မြင်လာရသည်။ ဖန်ဆင်းရှင်ဘုရားသခင်က လူသားများနှင့်အတူ သူ၏ရန်ဘက်ဖြစ်သော မာရ်နတ်ကိုလည်း ဘယ်လိုတုံ့ပြန်မလဲဆိုတာကို ကျွန်တော်တို့ မြင်တွေ့ရမှာပါ။ ဖန်ဆင်းရှင်ဘုရားသခင်သည် ဤနေရာတွင် စကြဝဠာကို ဖန်ဆင်းသည့်အရာဖြင့်စတင်သည်။ နောက်ပိုင်းတွင်၊ သူ၏ရန်သူအား သူ၏တုံ့ပြန်မှုကို ကျွန်ုပ်တို့တွေ့မြင်ရသည်။